Vidovi, rodovi i službe u JNA

U JNA su razvijeni bili svi vidovi, rodovi i službe koje su potrebne jednoj modernoj i razvijenoj armiji. To je podrazumjevalo Kopnenu vojsku (KoV), Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušnu odbranu (RV i PVO) i Ratnu mornaricu (RM). Od rodova su bili zastupljeni sljedeči: pješadija, artireljija, artiljerijsko - raketne jedinice PVO, oklopne jedinice, inžinjerija, ABHO jedinice i jedinice veze. Od službi su postojale: tehnička, građevinska, intendanska, saobraćajna, sanitetska, veterinarska, finansijska, administrativna, pravna, geodetska i muzička. Svi rodovi i vidovi su usklađeni sa koncepcijom ONO i na tako zasnovanoj ratnoj doktrini odbrane zemlje.

Kopnena vojska

Glavni vid oružanih snaga SFRJ je bila kopnena vojska kao osnovni činilac realizacije koncepta ONO u slučaju agresije. To je činilo osnovnim nosiocem oružane borbe i jak oslonac ostalim vidovima JNA i TO. KoV prima na sebe udar glavnine agresorske armije i bitno utiče na ishod odbrane zemlje. Uz uspješnu saradnju sa RV i PVO u vazdušnom prostoru kao i sa RM na moru pojačava se snaga, efikasnost i pokretljivost KoV. Zahvaljujući svojoj pokretljivosti i sposobnostiu da se prilagodi KoV je sposobna da vodi rat primjenjujuči različite vidove i oblike borbenih dejstava. Obzirom na njene opšte karakteristike ona je sposobna da izvodi borbena dejstva od najkrupnijih strateških razmjera pa do partizanskog načina ratovanja. Time je sposobna da se prilagodi trenutnoj situaciji na terenu.

Pješadija

Najmasovniji rod u JNA je bila pješadija. Osnovna doktrina SFRJ da je čovjek bio i ostao osnovni činilac u ratu se najviše ostvarivao u pješadiji. U JNA pješadija nije bila klasična jer od samih početaka njenog razvoja 1941. šabloni i dogme su bile strane njihovim pripadnicima. Iako se borio kao pješak ispoljavao je veću preduzimljivost i inicijativu nego pješaci klasičnih armija. Svestranost je cijelo vrijeme odlikovala našeg pješaka. Vatrena moć, zahvaljujući modernom naoružanju, sve je više rasla što je omogučavalo da ispješno vodi borbu protiv žive sile, tenkova, utvrđenja, helikoptera i aviona u niskom letu. Takođe se razvila i motorizovana pješadija što je omogučavalo veliku pokretljivost i brza dejstva. Posebna vrsta pješadije su bile granične jedinice koje su imale zadatak da obezbjeđuju nepovredivost državne granice.

Artiljerija

U početku NOB-a naši narodi su započeli borbu bez srtiljerijskog oružija ali su vremenom u borbenim akcijama zaplijenili prve topove kalibra 75 mm tako da je oktobra 1941. formirana prva artiljerijska jedinica. To je bio početak stvaranja artiljerije JNA. Kasnije je započela u partizanskim radionicama i proizvodnja oruđa od kojih su najpoznatiji bili “top mušar” od 38 mm, “top jarac” od 45 mm, “kordunaški top” od 62 mm i sl. Tek u toku 1944. je počela da pristiže od saveznika pomoć u artiljerijskom oružiju. Od oktobra 1944. direktivom vrhovnog komandanta maršala Tita, artiljerija se organizaciono-formacijski učvršćuje. Formiraju se artiljerijske jedinice i štabovi, škole i tečajevi.

Poslije rata artiljerija je postala moćno sredstvo pružanja vatrene podrške jedinicama KoV i RM. Iako su materijalne mogučnosti bile ograničene ulagana su znatna sredstva u razvoj proizvodnje novog naoružanja, tehnike i opreme. SFRJ je zahvaljujući tome imala fabrike za proizvodnju svih vrsta artiljerijskih oruđa i opreme. Takođe je borbena moć naših jedinica bila povećana artiljerijsko-raketnim naoružanjem koje je veoma efikasno u borbi protiv neprijateljskih punktova na večim odstojanjima. Artiljerija je bila sposobna da da vatrenu podršku operativnim jedinicama i da vodi neposrednu protivoklopnu, protivdesantnu i protivartiljerijsko-raketnu borbu. Time ostvaruje veliki uticaj na ishod i tok borbenih dejstava.

Artiljerijsko-raketne jedinice PVO

Razvoj ARJ PVO započeo je tokom NOB-a i zajedno sa lovačkom avijacijom činila je jednu od glavnih spona protivvazdušne odbrane zemlje. Njen razvoj je najočitije pokazan  27. марта 1999. kada su jedinice ARJ PVO u toku agresije NATO vojske oborile ponos američke avijacije “nevidljivi” F117A, što do tada a ni i poslije nije nikome pošlo za rukom da uradi. Tehničku modernizaciju je pratilo i usavršavanje organizacijsko-formacijskog ustrojstva, normativno regulisanje upotrebe jedinica, osposobljavanje njenih pripadnika i visok stepen borbene gotovosti jedinica. Uvođenjem u naoružanje novih sistema PVO vatrena moć je višestruko bila povećana. Od 2. juna 1975. godine ovaj rod je dobio naziv Artiljerijsko-raketne jedinice PVO. Rod je bio jedinstven bez obzira u kojem se djelu otužanih snaga nalazio. Nov sistem vazdušnog osmatranja obezbješivao je ćilavost PVO i dejstvo ARJ u svakoj situaciji.

Oklopne jedinice

NOB je započet bez tenkova ali smo na kraju rata imali dvije tenkovske brigade, nekoliko tenkovskih četa, odreda i bataljona. Naredbom vrhovnog komandanta maršala Tita 16. juna 1944. godine u Italiji se formira prva tenkovska brigada naoružana tenkovima tipa “stjuard” koja je preko Visa prebačena na dalmatinsku obalu odakle je krenula u borbe za oslobođenje Dalmacije, BiH, Istre i Trsta. U oktobru 1944. godine u SSSR-u je formirana Druga tenkovska brigada naoružana tenkovima tipa T-34. Od marta 1945. godine je učestvovala u borbama na sremskom frontu i za oslobađanje Slavonije i Zagreba. 1945. godine je počela sa radom Tenkovska oficirska škola i Vojno učilište u kojima se vrši školovanje starješina za oklopne jedinice, samohodnu artiljeriju i tehničke slućbe. Kasnije su te ustanove prerasle u Školski centar oklopnih jedinica. Pored školovanja kadrova tekla je i tehnička modernizacija oklopnih jedinica, Uvedeni su tenkovi M-47 i “Paton” a kasnije i savremeni tenkovi T-54 i T-55. Pored tog se uvode i transporteri tipa T-60, BVP M-80 i druga borbena sredstva domaće izrade i konstrukcije. Bila je sposobna da vodi borbe kako protiv ciljeva na zemlji tako i u vazduhu. Pomoću amfibija, transportera i automobila koje su vodene prepreke lako savlađivale iyviđačke jedinice su obavljale svoje zadatke. Sve to je dovelo do povećaja maevarske i udarne moći oklopnih jedinica i mogućnosti kretanja na svim terenima i u svim uslovima.

Inženjerija

Nastala je u toku NOB-a a poslije rata se stalno usavršavala tako da je bila opremljena najsavremenijim tehničkim sredstvima. U sastavu inžinjerije su i namjenske jedinice kao što su izviđačke, pionirske, putne, mosne, pantonske, amfibijske, jedinice za utvrđivanje, aerodromske, hidrotehničke, maskirne i inžinjerijsko-građevinske jedinice. Inžinjerijske jedinice su pored osposobljenosti za ratne svrhe dale veliki doprinos u izvođenju radova u mirnodopskoj izgradnji zemlje. Inžinjerija je u svom posjedu imala veliki broj sredstava mehanizacije (skreperi, dozeri, grejder i sl) pontonske i lansirne mostove, čamce, amfibijske skele i sl. za savlađivanje vodenih prepreka, urešaje za pronalaženje vode, pročišćavanje i urešenje objekata za vodu, sredstva za maskiranje objekata, izradu maketa i maskirno bojenje. Največi broj sredstava je stvoren u našim ustanovama i proizveden u našim fabrikama.

ABH odbrana

Da bi se ljudski životi zaštitili od raznih hemijskih dejstava i NHB oružija osnovana je ABH odbrana. Ona čini skup mjera i postupaka koje poduzimaju kako pojedinci tako i jedinice oružanih snaga, a njena efikasnost se zasniva na masovnoj primjeni formacijskih i pririučnih sredstava ABHO. Specijalizovani dio čine jedinice ABH odbrane i jedinice vidova, rodova i službi, sredstava i oprema za izvršenje posebnih zadataka. Te jedinice se djele na: jedinice za RHB izviđanja, labaratorisko-dozimetrijske jedinice, jedinice za dekontaminaciju žive sile, tehnike i zemljišta, odjeće i druge opreme. U opremi tih jedinica su se nalazile: automobili-cisterne, kompleti za dekontaminaciju, uređaji za dekontaminaciju odjeće i druge opreme i druga potrebna tehnička sredstva. Tako organizovana i opremljena ABH odbrana omogučavala je našim snagama uspješno vođenje borbe i kad neprijatelj upotrebljava NBH oružija.

Veza

Sastavni dio svih komponenti oružanih snaga je veza. Ona je ujedno bila i dio sistema veza u SFRJ prilagođenog koncepciji ONO i DSZ. Bila je razvijena radio, radio-relejna, žičana, podvodna, kurirska i signalana veza. Savremeni uređaji veze su sigurniji u svome radu a lakši su za rukovanje i transport. Radio-veze su se koristile u jedinicama, komandama, štabovima i ustanovama svih rodova, službi i vidova oružanih snaga i struktura ONO. 85% tih sredstava su bili domaće proizvodnje. Uvođenjem digitalizacije koristile su se radio-troposferske i laserske veze na vodovima sa optičkim vlaknima. Vršilo se stalno osavremenjivanje u obuci i školovanju pripadnika ovog roda.

Granične jedinice

15. avgusta 1944. godine odlukom Nacionalnog komiteta oslobođenje Jugoslavije i Vrhovnog komandanta, maršala Tita, formiran je Korpus narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ). U toku rata i neposredno poslije trebalo je uništiti domaće izdajnike i omogućiti nesmetani razvoj zemlje i očuvati objekte od sabotaža i diverzija i obezbjeđivati tek oslobođene granice.Sve te zadatke KNOJ-a uz pomoć naroda i OZN-e uspješno su izvršili. Za njih rat nije prestao ni 9. ni 15. maja 1945. godine, već je nastavljena borba sa podmuklim neprijateljem. U tim sukobima živote su izgubila 1 104 pripadnika KNOJ-a. Reorganizacijom KNOJ-a u granične jedinice 1953. godine obezbjeđivanje državne granice je postao imperativni zadatak tih jedinica. One su se i u miru nalazile u punoj borbenoj gotovosti kao najistureniji dijelovi JNA. Podatak da je u SFRJ bilo 85 pograničnih opština sa oko 2 475 sela i naselja sa oko 1 600 000 građana ili oko 8% cjelokupnog stanovništva SFRJ govori dovoljno kolika je to odbrambena snaga bila. Graničari koriste iskustva iz NOB-a a odlikovalo ih je drugarstvo, povjerenje, odgovornost, hrabrost, snalažljivost i požrtvovanje.

Ratna mornarica

Početak izgradnje flote koja bi bila u stanju da odbrani našu obalu i otoke počela je odmah nakon drugog svjetskog rata. Preduslov je bio obnova brodogradilišta, luka i drugih objekata pomorske privrede. Pomorska industrija u Kraljevini Jugoslaviji je bila je nerazvijena a i u toku rata je bila velikim dijelom uništena. Ratna mornarica je po završetku rata imala veliki posao da iz Jadranskog mora skloni oko 8 500 mina i više od 600 potopljenih brodova. Da bi to uspješno bilo obavljeno već 1946. godine počinje redovno školovanje kadrova, 1947. otpočinje serijska izgradnja prvih ratnih brodova, 1951. započinje ispunjenje prvog flotnog programa a već 1953. je osnovana Prva eskadra. Uvođenjem najsavremenijih brodova u sastav RM 1965. godine započinje nova era. Od te godine uvode se raketne topovnjače, novi torpedni čamci, raketni čamci, nove podmornice a i na postoječim brodovima se vrši modernizacija naoružanja. Nova oružija koja su podešena da sama otkrivaju cilj, preračunavaju elemente i dejstvuju je predstavljalo suštinsku promjenu u taktici ratovanja. Obalska odbrana u sastavu RM usko sarađuje sa flotom, KoV, RV i TO na obali i otocima što je činilo cijelinu odbrane neposrednog zaleđa , a i čitave dubine državene teritorije. Jedinice obalske službe osmatranja i javljanja su bile opremljene savremenom mrežom pokretnih i stacioniranih jedinica tehničkog osmatranja kojima je bio pokriven cijeli Jadran. Udarna snaga obalske odbrane su bile jedinice mornaričke pješadije koja je sa najsavremenijom tehnikom bila u stanju da brzo i efikasno stupi u borbu na svakom dijelu obale i otoka.

Riječna ratna flotila

Mreža unutrašnjih plovnih puteva u SFRJ je bila 2 066 km. Riječna flotila je imala zadatak da sačuva taj važan resurs. Opremljena najsavremenijim brodovima izgrađenim u domačim brodogradilištima taj zadatak je uspješno ispunjavala. Zahvaljujuči njima naša trgovačka flota od 1 191 plovne jedinice sa 635 535 tona nosivosti je bezbjedno obavljala svoje radne zadatke. Na tim plovnim putevima se nalazilo i 12 brodogradilišta i 75 pristaništa. Riječna flota je započela svoj razvojni put još za vrijeme NOB-a. Počelo se od uspostavljanja ilegalnih prelaza na Dunavu, Savi, Tisi, Dravi, Drini i Kupi da bi se kasnije prešlo i na prepadna dejstva. U toku NOB-a Riječna ratna flotila je prevezla preko 800 000 ljudi, 9 500 motornih vozila i tenkova, 8 900 kola i 70 000 tona raznog materijala. Očistili su plovne rijeke i kanale od 1 130 mina a teže je oštetila 5 a lakše 43 neprijateljska plovna objekta.

Drug Tito je bio čest gost Ratne mornarice. Prisustvovao je svim poslijeratnim pomorskim manevrima a na brodu Galeb proveo je 496 dana i na svojim putovanjima mira preplovio 86 000 nautičkih milja.

Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana

RV i PVO predstavljaju jedinstvenu strategijsko-operatvinu grupaciju oružanih snaga kojoj je bilo dodjeljeno teritorijalna a i trupna protivvazdušna odbrana, kao i podrška KoV-a, RM i TO. U skladu sa tom namjenom, zadaci su bili: prevlast u vazdušnom prostoru, pružanje vatrene podrške KoV, RM i TO, izviđanje iz vazduha, prevoženje i održavanje veza. Da bi uspješno ispunila te zadatke RV i PVO je bila organizovana u združene službe i rodove : avijacija, koja je bila sastavljena od lovačke, lovačko-bombarderske, izviđačke, leke borbene, transportne, lake avijacije i helikoptera višestruke namjene. i artiljerijsko-raketneih jedinica. Specijalni sastavi RV i PVO bili su: jedinice za vazdušno osmatranje, javljanje i navođenje, jedinice za vezu, za elektronsko ometanje, vazduhoplovnotehničku službu, meteorološku službu i sl. Glavnu snagu RV i PVO činili su visoko obrazovani kadrovi. Titovom idejom oslanjanja na sopstvene snage karakterisalo se i naoružavanje RV i PVO tako da su u naoružavanje RV i PVO počeli da se uvode avioni domaće proizvodnje koji su predstavljali veliki uspjeh naših konstruktora i radnika u vazduhoplovnoj industriji. 1959. godine je uvedena reorganizacija RV i PVO što je uslovilo mnoge materijalne, kadrovske, tehničke, organizacijske i operativno-koncepcijske promjene. Uvode se nadzvučni lovci presretači, formiranje raketnih jedinica (24. novembar 1962. formiran prvi raketni puk PVO) kao i usavršavanje sistema za funkcionisanje službe VOJIN, elektronskog ometanja i sl. Avioni domače proizvodnje su bili “Galeb” (školski avion iz kojeg su nastale i druge varijante), “Jastreb” (jednosjedni mlazni avion za podršku trupa i za izviđanje) i “Orao” koji je rađen u koprodukciji sa Rumunijom. Krajem 80-tih godina su vrsene pripreme i za izgradnju novog modela aviona ali raspad SFRJ je to spriječio. Pored izvršenja zadataka u namjenskoj ulozi, RV i PVO su zajedno sa narodom učestvovali u otklanjanju posljedica elementarnih nepogoda, letjeli u službi spasa, učestvovali u naporima zajednice za jačanje privrede a i pružali su i druge pomoći. Tako npr. Vazduhoplovnomedicinski institut pružao je svoje usluge i civilima. Pripadnici helikopterskih jedinica, za račun privrede, prevoze teret i do najnepristupačnijih terena.

Teritorijalna odbrana

TO je bila dio jedinstvenih oružanih snaga i najširi oblik organizovanja radnih ljudi i građana za oružanu borbu. Snage TO su pokrivale cjelokupnu teritoriju SFRJ. One su bile predviđene da dejstvuju u saradnji sa JNA. TO se sastojala od jedinica, ustanova, štabova i drugih oblika organizovanja građana za opštenarodni oružani otpor. Nažalost 90-tih godina, početkom građanskog rata, su se odvojile od jedinstvene komande i počele samostalnu aktivnost.

Obuka omladine

Od 1975. godine uvodi se organizovano je vaspitno obrazovanje omladine za zadatke ONO i DSZ. Od 5. razreda osnovne škole (predmet “prva pomoć i zaštita”) pa do najviših oblika obrazovanja uvodi se nastava ONO i DSZ. U srednjim školama se uvodi predmet “odbrana i zaštita” a na fakultetima i višim školama “opštenarodna zaštita i društvena samozaštita SFRJ”. Od 1976. do 1978. godine studenti prve godine su imali šestodnevnu obuku u centrima pri jedinicama JNA. To je ukinuto jer su mladići bili dužni ići na odsluženje vojnog roka poslije završene srednje škole. Nastavni kadrovi se školuju na fakultetima u Zagrebu, Skoplju, Ljubljani i Beogradu. Godišnje se upisivalo oko 1 800 studenata na taj smijer studija. Prve generacije su diplomirale 1980. godine.